Vài suy nghĩ về tâm lý thị trường

Bài này như một nổ lực tổng hợp lại những hiểu biết cá nhân về câu chuyện tâm lý của thị trường nói chung – vốn là động cơ thúc đẩy cho mọi biến động giá thấy được. Bài này tôi viết từ 2 tháng trước cho buổi offline của cộng đồng TradingIG.

Hiểu lầm của chúng ta

Sai lầm của chúng ta là tách rời các phân tích ra thành các trường phái. Ví dụ, có người nói tôi không tin phân tích kĩ thuật, thường thì giá hiếm khi đi theo phân tích kĩ thuật. Hay có người nói, tôi chỉ nhận định tâm lý thị trường và ra quyết định đầu tư. Nhưng tất cả những cách nói như vậy, chẳng qua chúng ta đứng trong vị trí “thầy bói xem voi”, sẽ không thể nào sử dụng những suy luận ra từ chính mình mà đa phần mang yếu tố chủ quan để mô tả chính xác “chuyện gì thực sự đang xảy ra!”.

Giả sử, trên đồ thị anh em nhìn thấy một mô hình. Người mới học phân tích kĩ thuật sẽ lập tức suy luận dựa vào quán tính kiến thức mà họ biết với mô hình đó. Điều đó gây nên một thiếu sót lưng chừng trước khi dẫn đến hành động thế nào. Thiếu sót lưng chừng này chính là trả lời câu hỏi “mô hình này diễn đạt một chuyển biến tâm lý như thế nào từ đám đông?”. Sau khi trả lời câu hỏi đó rồi, mới có thể tiếp tục đi bước tiếp theo là dự đoán sự tiếp diễn sắp tới của mô hình.

Thế nên, phân tích tâm lý sẽ không thể thiếu hình dung về kĩ thuật mà cụ thể thông qua những đường giá. Vì chính đường giá phản ánh tất cả, bao gồm cả tâm lý người mua người bán. Nên anh em đừng hiểu lầm khi thấy tôi phân tích tâm lý mà lại mở đồ thị như là phân tích kĩ thuật. Anh em cần hiểu thế này: vấn đề cuối cùng quyết định uptrend, downtrend vẫn là câu chuyện tâm lý đằng sau, dù có là cá mập đi nữa thì vẫn là con người, vẫn là yếu tố tâm lý chứa trong đó. Và những đồ thị mà chúng ta hay xem từng ngày chính là sự ghi chép lại quá trình chuyển biến của tâm lý đó.

Những cách nào để đánh giá tâm lý thị trường

Mỗi nhà đầu tư hay đầu cơ xét cho cùng cũng chỉ là một cá thể nhỏ bé giữa hỗn độn rất nhiều cá thể khác, không chỉ khác nhau về tâm lý mà còn khác nhau về tầm ảnh hưởng. Với alt/btc chẳng hạn, chỉ cần một cá thể có khoảng 10 BTC là đủ làm mưa làm gió một thị trường rất nhỏ. Thêm một đặc tính nữa, là sự nhạy cảm vô cùng cao độ của đám đông (tôi không có ý giễu cợt).

Nhiều người trong chúng ta cho rằng thị trường tiền điện tử quá nhỏ bé để đưa ra phán đoán cho chính xác vì biến động vô cùng khó lường. Nhưng Peter Brandt (một trader hơn 40 năm kinh nghiệm và khá nỗi tiếng hiện tại, ông ra còn sống!! Twitter –> https://twitter.com/PeterLBrandt) lại nhận định, thị trường BTC là thị trường phản ánh rõ nhất các mô hình giá cổ điển, là điển hình cho sự thay đổi của tâm lý đám đông. Nghe có vẻ ngược nhau nhưng tôi ủng hộ ý kiến của ông Peter hơn. Nhận định kia thì tôi nghĩ chẳng qua chỉ là đến từ phần đông những nhà đầu tư, đầu cơ vì thua lỗ nhiều nên đâm ra thù ghét những phân tích và phán đoán, họ muốn đánh đồng mọi phân tích kể cả tâm lý và kĩ thuật như trò cờ bạc, để tự cảm thấy sai lầm của mình “đáng thương” hơn là “đáng trách”.

Có cách nào để nhận định được tâm lý đám đông không?

Có chứ, thông thường thì nó ở những cách như sau, nếu anh em có một cách nào khác hãy góp ý.

Qua cảm nhận của mình về những nhà đầu tư, đầu cơ xung quanh

Cách thức này nó được áp dụng rất nhiều trong cộng đồng chúng ta. Nếu vận dụng quy luật 20/80 phát biểu rằng, 20% số người chiếm phần lớn tỉ trọng tài sản và ảnh hưởng 80% toàn bộ thị trường thì đâu có gì dám chắc cộng đồng của chúng ta nằm trong con số 20% đó. Thực tế thì chúng ta cũng chỉ là một phần của đám đông, môt phần của 80% số người còn lại mà thôi. Nhưng bởi vì chúng ta chẳng còn căn cứ nào khác hơn là nhìn những người xung quanh mà mình biết, nên sự nhìn nhận này ảnh hưởng rất lớn đến quyết định đầu tư. Cái rủi ro của chúng ta nằm ở chỗ “liệu rằng những quan sát của tôi về tâm lý đám đông hiện tại mà mẫu thử là những người xung quanh tôi, thì nó có đại diện cho toàn thị trường hay không?”. Nếu không trả lời là “không”, chắc chắn quyết định đầu tư của chúng ta sẽ thất bại. Đáng buồn câu trả lời thường là “không!”

Anh em thấy đó, có rất nhiều nhóm về trading nổi lên từ sau mùa uptrend năm 2017, hiện tại dạo qua các nhóm, tôi thấy có nhóm nhận định lên, có nhóm nhận định xuống. Chỉ thế thôi cũng khiến cho chúng ta không thể nào biết được “tâm lý toàn thị trường sắp sửa đi vào giai đoạn nào?”.

Thế nên, cách này mang lại nhiều rủi ro hơn là cơ hội. Chúng ta thử đến với cách thứ hai.

Qua cảm nhận của bản thân về tin tức thời cuộc

Cách thức này cũng được áp dụng rất nhiều trong cộng đồng chúng ta. Nhiều người đang trông chờ ETF như một “mồi nhử” để thị trường được mở rộng vốn hóa. Họ theo dõi rất nhiều tin tức về sự trao đổi và bàn bạc của SEC, về những nổ lực đệ đơn Bitcoin ETF, ETH ETF,…của các quỹ đầu tư và các công ty tài chính chủ yếu từ Mỹ. Họ cho rằng, câu chuyện tâm lý đám đông sẽ bị quyết định bởi đa phần là các tin tức. Tư duy sâu hơn một chút nữa, không phải họ không hiểu tin tức là thứ có thể làm giả và chủ động được từ phía tài phiệt, họ vẫn biết điều đấy, nhưng cái quan trọng hơn là thế nào đi nữa nó cũng sẽ tác động tới tâm lý đám đông và ảnh hưởng trực tiếp lên đường giá, bất kể là tin tiêu cực hay tích cực.

Đại diện cho một số thành công như là hôm ETC lên sàn coinbase, rất nhiều nhóm mua từ khi còn là tin đồn, là vài ngày sau ETC đã tăng từ 14-15 lên 21$. Có thể họ không bán được ở giá 21 nhưng động thái đi trước một bước, chấp nhận rủi ro cũng đã giúp họ có lợi nhuận.

Một số thì tư duy vấn đề tâm lý ngược lại, như tôi chẳng hạn, vào đúng ngày 7 tháng 8 tôi đã short thành công ETC từ giá 19,xx$, vì tôi biết một khi tin đồn đã hiện thực hóa thành tin tức, nghĩa là nó đã xong nghĩa vụ của mình, ắt sẽ phải hạ giá để chốt lời.

Câu chuyện đầu tư bằng tin tức để đánh giá tâm lý đám đông không phải là câu chuyện mới. Nhưng rủi ro tồn đọng trong cách thức phán đoán tâm lý này nằm ở chỗ: có quá nhiều tin tức giả mạo lan tràn khắp nơi và lan tràn từng ngày. Thực ra không khó để tạo ra một tin tức nào đó, anh em có thể truy cập vào fiverr.com và tìm những writer sẵn sàng viết cho mình nhiều tin tức trên các trang uy tín dạng guest post. Sau đó, đem nó chia sẻ vào những cộng đồng đông thành viên. Hoặc nhiều khi chính tin tức giả mạo được tạo nên bởi chính đội ngũ phát triển, hay chính cá mập.

Có một số người đến bi quan không tin vào bất cứ tin tức gì. Họ tin vào những con số, theo dõi động thái của các ví lớn và xem đó là một tin tức quan trọng để đánh giá tâm lý của những big boy trong thị trường.

Một số người thì vô cùng thái quá, khiến cho những tin tức thị trường bị suy đoán trở thành những thuyết âm mưu vô căn cứ, rồi chia sẻ ý kiến của mình vào cộng đồng gây hoang mang cho những nhà đầu tư non kinh nghiệm.

Một số người có tầm cỡ hơn về kiến thức kinh tế vĩ mô, thì không chỉ quan sát nội bộ thị trường tiền điện tử, họ cố gắng dùng kinh nghiệm và hiểu biết của mình để quan sát cục diện kinh tế thời giới, nhằm tìm kiếm một liên đới nào đó mà họ cho rằng sẽ gây ảnh hưởng đáng kể. Dĩ nhiên những người có đủ trình độ như vậy sẽ rất ít, chưa kể đến những phán đoán nhiều khi đi quá xa và suy diễn.

Cá nhân tôi nghĩ, tin tức đóng một phần không nhỏ ảnh hưởng đến tâm lý thị trường, nhưng đừng bao giờ lấy tin tức làm yếu tố quyết định hoàn toàn cho việc xuống tiền hay không. Ngày nay truyền thông rất ít khi đứng về số đông đặc biệt trong lĩnh vực tài chính, truyền thông đứng về phía người có tiền.

Vậy có còn cách nào để phán đoán tâm lý thị trường không? Còn, đó là phán đoán tâm lý qua đồ thị giá.

Phán đoán tâm lý qua việc quan sát đồ thị giá

Tôi nghĩ, bí quyết sống còn của việc nhận định và phán đoán tâm lý nằm ở chỗ, chính chúng ta, người phán đoán phải đứng bên ngoài tâm lý chung. Điều đó nghe có vẻ mâu thuẫn nhưng xét lại, nếu chúng ta cứ mãi bị chi phối khi mình đứng giữa đám đông, thì chẳng qua mình cũng chỉ là một phần trong cơn tâm lý khổng lồ kia mà thôi. Giống như một người đánh giá một bức tranh, anh ta phải đứng ngoài bức tranh, anh ta không thể là con chim, cái cây, hay là cô gái mặc yếm đang cầm gáo nước…

Thế nên, để có thể đánh giá và phán đoán tâm lý qua đồ thị, chính chúng ta phải xem mình như một ngươi quan sát tranh vậy. Không thể những thất bại của quá khứ ảnh hưởng đến hiện tại, cũng không để những thành công vừa qua chi phối đến hiện tại. Mọi thứ phải “vô thường” như cách mà những ông thầy tu nhìn cuộc đời vậy đó. Hay như hình ảnh “ba con khỉ của homma” trong bài tôi vừa viết tuần trước.

Sau đó rồi, đừng xem đồ thị như những hình vẽ vô hồn, như tôi đã nói ở trên về phần “những hiểu lầm của chúng ta”, hãy xem đồ thị như là phản ánh khách quan nhất về tâm lý, và là dữ kiện duy nhất đáng tin tưởng mà chúng ta có được. Rõ ràng, nó đáng tin tưởng hơn cả tin tức và những người xung quanh rất nhiều. Bước tiếp theo, đừng diễn đạt lại đồ thị theo kiểu “giá đã cắt xuống đường MA100, khả năng xuống rất cao”, hay “giá đã vượt mây kumo, bắt đầu canh mua”, hay “RSI đã phân kì đáy, tín hiệu tốt để giá lên”…tất cả những cách diễn đạt như thế chúng ta nghe đi nghe lại hoài ở những thầy dạy phân tích kĩ thuật. Công thức cho cách diễn đạt này là “nếu X thì Y”, trong đó X là điều kiện thỏa một trường hợp của chỉ báo nào đó, Y là action của traders. Thú thật, tôi cho rằng đó là công thức chúng ta thất bại, là lý do có nhiều người thù ghét cái-gọi-là-phân-tích-kỹ-thuật mà thực tế đó chẳng là phân tích cái gì cả. Chỉ trả bài đã học mà thôi.

Thế nến, tôi mới nhấn mạnh ngay từ đầu, cũng là trọng tâm của buổi nói chuyện hôm ta hôm nay, rằng câu hỏi lưng chừng bị thiếu sót trước khi quyết định action là “Hiện tượng tâm lý gì đang được phản ánh bên trong đồ thị giá hiện tại?”. Trả lời câu hỏi đó rồi, thì mới xem xét các khung giờ biến chuyển tâm lý từ lớn đến nhỏ để mà quyết định vào lệnh hay quyết định đầu tư.

Tôi muốn nhắc lại hai vấn đề quan trọng ở đây:

  • Anh em có thể quan sát một bức tranh với tư cách người đứng ngoài bức tranh? Hay anh em có đảm bảo mình không bị chi phối bởi chính tâm lý đám đông để mà đánh giá đám đông.
  • Anh em có trả lời câu hỏi Hiện tượng tâm lý gì đang được phản ánh bên trong đồ thị giá hiện tại?

Không thể đòi hỏi sự tuyệt đối trong cả hai vấn đề trên, nhưng nếu chúng ta không ở trong tâm thế vươn tới cái tuyệt đối thì rủi ro sẽ không thể vươn tới vùng tối thiểu.

Sau đây tôi đưa ra vài ví dụ áp dụng 2 nguyên tắc trên cho những phân tích của chính mình, tôi cũng đưa ra một vài phân tích của những cá nhân khác mà tôi nghĩ nó đáng tham khảo để phản biện. Phản biện không có nghĩa là phản đối hẳn, vì có thể họ sẽ đúng, nhưng là tôi cố gắng trình bày một lập luận khác, hoàn toàn logic nhưng lại trái ngược. Vì càng nhìn thấy sự trái ngược thì càng rõ ràng sự khách quan.

Ví dụ về cách diễn giải tâm lý ra từ hiện tượng giá

Chúng ta cùng xem chart W1 của BTC. Tôi nghĩ phần đông trong chúng ta sẽ nhìn ra đây là mô hình giá gì.

Bất kể mô hình này xuất hiện trong khung giờ nào đi nữa, thì theo như tác giả và cũng là cha đẻ của mô hình giá (ông Schabacker), nó hầu như luôn dự báo một đợt giảm giá sắp tới. Câu chuyện tâm lý đằng sau mô hình giá này được diễn đạt như sau.

Tâm lý chốt lời, bán tháo đã phát nguồn từ một đợt giảm mạnh đầu năm 2018, nó cũng là sự gợi mở cho chúng ta về một vùng giá hỗ trợ mà tại đó kì vọng đảo chiều của các nhà đầu tư là lớn nhất. Từ đó, sinh ra tâm lý thu mua của cả những quỹ đầu tư mạo hiểm và các nhà đầu tư nhỏ lẻ tại vùng 5k8-6k. Tâm lý này dựa trên các căn cứ, thứ nhất đây là giá quá rẻ so với 19k, thứ hai đây là giá gần nhất với chi phí mining, thứ ba vùng giá này đã được duy trì nhiều lần cho đến giữa năm 2018,…và chính những căn cứ đó mà sức mạnh hỗ trợ được duy trì liên tục cho đến thời điểm hiện tại, chính tâm lý này tạo nên cạnh đáy phẳng của tam giác giảm về phương diện kĩ thuật đồ thị.

Ở khía cạnh khác, chúng ta xét đến cạnh huyền, cạnh huyền của mô hình giá được xác lập bằng một đường trendline nối liền các đỉnh bật lên sau mỗi lần chạm vùng hỗ trợ. Cứ mỗi lần bật lên như thế nó đại diện cho mỗi lần kì vọng tăng giá của thị trường. Và anh em thấy đó, càng về sau, tâm lý mua đuổi cũng như kì vọng tăng giá liên tục giảm dần, chúng ta không còn thấy đỉnh nào cao hơn cả, chỉ toàn là những đỉnh thấp hơn. Nên chúng ta có thể kết luận đó là sự suy giảm của tâm lý lạc quan trải quan một quá trình dài.

Quá trình tâm lý này sẽ kết thúc khi nào, Đó là khi người bán còn rất nhiều hàng để bán, nhưng người mua thì đã hết tiền hoặc đã hết người mới tham gia để mà mua. Từ đó, một đợt suy giảm dài hạn sẽ bắt đầu.

Khoang đề cập đến yếu tố đúng sai, nhưng tôi nhấn mạnh lại việc mình đã áp dụng 2 nguyên tắc trên như thế nào. Đó là dù anh em có lỡ mua với giá cao đi nữa thì cũng không vì thế mà anh em cảm thấy không ứng ý những nhận định vừa rồi. Và thêm nữa, tôi không quan sát tam giác kia như một hình vẽ, nhưng tôi mô tả hiện tượng tâm lý xảy ra bên trong. Đó chính là điểm khác biệt. Và tôi sẽ tiếp trình bày theo cách như vậy cho những ví dụ ở khung thời gian nhỏ hơn.

Sau khi xem qua W1, nghĩa là tôi xác định cho một một xu hướng rất xa trong dài hạn có thể tính bằng nhiều tháng. Có nghĩa là xác định cho mình rằng tâm lý chịu đựng mức giá hỗ trợ đã đến ngưỡng khi thời điểm cuối tam giác đã gần như cận đề. Tôi sẽ xem xét trong khung D1 để xem hiện tượng tâm lý gì đang duy trì ngay lúc này. Việc xem xét khung giờ nhỏ hơn cho chúng ta tín hiệu sớm hơn, nhưng phải luôn đặt tiêu chí nó bị chi phối bởi khung giờ lớn hơn lên hàng đầu. Vì ở khía cạnh tâm lý trị thường, một chuyển biến tâm lý trên quy mô lớn luôn luôn ảnh hưởng và chi phối những chuyển biến tâm lý trên quy mô nhỏ.

Khối lượng giao dịch liên tục giảm những ngày qua mặc dù giá đi ngang (tạm chấp nhận khối lượng này là thật) là minh chứng cho thấy nhà đầu tư không còn mặn mà mấy với việc giao dịch. Người mua thì không muốn mua lên, người bán thì một là ôm coin coi như “tử thủ” chờ một sự tăng trưởng nào đó để gỡ gạc, hai là sẽ đi đến chỗ mất kiên nhẫn và chấp nhận bán. Dù là lý do nào đi nữa, thì khối lượng giao dịch hiện tại cũng không đủ để phá cản hay để tạo nên đỉnh mới nhanh chóng được.

Như vậy, sau khi nhận định khía cạnh tâm lý trị thường qua đồ thị, tôi lên kế hoạch cho việc giao dịch. Việc lên kế hoạch không có nghĩa là quyết định chọn phương án đánh lên hay đánh xuống, thực ra khi lên kế hoạch là chúng ta dự trù cả hai phương án, dù lên hay xuống thì cũng sẵn sàng để hành động.

Lên kế hoạch giả định trường hợp giá tăng:

Có lẽ anh em ngạc nhiên vì sao với tất cả những phân tích trên mà tôi vẫn lên kế hoạch cho việc giá tăng, tất cả các kết luận đều gần như ủng hộ cho đợt suy giảm dài hạn. Đó chính là khác biệt giữa phán đoán và lên kế hoạch. Đôi khi một phán đoán sai nhưng có một kế hoạch trù bị lại dẫn đến một cú trade lời.

Dưới góc nhìn tâm lý, tôi chỉ tin tưởng sẽ có thể xuất hiện một cơn tăng giá ít là trong ngắn hạn khi tâm lý mua lên được giữ vững ở một mức giá vượt mức trung bình trước đó. Từ khóa ở đây là sức mua được trụ vững ở mức giá vượt mức trung bình. Kèm theo đó là khối lượng giao dịch ít ra cũng vượt trội hơn so với nhiều ngày đi ngang. Đó mới là tín hiệu để chia vốn vào lệnh. Khi đó chúng ta có thể xác nhận có một cơn tâm lý lạc quan đã bắt đầu sau nhiều ngày đi ngang. Khía cạnh kĩ thuật tôi sử dụng đường tenkan và kijun của ichimoku để xác định giá.

Kế hoạch này chứa nhiều rủi ro hơn là cơ hội, vì vẫn còn những mức cản phải vượt qua. Anh em biết đó, mức trung bình cả tenkan và kijun trong một cơn tâm lý mà một khi bị phá, nghĩa là nó xác lập một cơn tâm lý mới đến từ thị trường để ủng hộ xu hướng tăng tạm thời, trước khi nó trở về lại mức cân bằng.

Thông thường một đợt tăng giá sẽ tạo một cây nến ngày với vol lớn, sau đó giá đi ngang và chấp nhận sụt giảm từ 5-7% trước đi bắt đầu những cơn sóng tăng trung hạn. Đó là kinh nghiệm cá nhân tôi. Trong giới hạn của bài viết, tôi chưa muốn bàn sâu hơn về quá trình cắt lỗ.

Lên kế hoạch cho một xu hướng giảm dài.

Hiện tại thị trường trong giai đoạn đi ngang, với tư cách là một trader hay một nhà đầu tư khôn ngoan, chúng ta hành động theo tín hiệu, nghĩa là chờ cho thị trường gợi mở thêm rồi dựa vào đó mà lên phương án. Thông thường việc dự đoán và vội vang trong giai đoạn đi ngang thường dẫn đến thua lỗ. Nên khi nói lên kế hoạch cho xu hướng giảm thì chính tôi cũng phải chờ đợi một tín hiệu xác nhận khả năng giảm cao, rồi mới dám xuống tiền. Giả sử trường hợp này. Hãy đợi giá giảm và xuất hiện tượng re-test tại hỗ trợ (trở thành kháng cự). Nghĩa là giá sẽ xuyên phá vùng 5k8-6k, sau đó quay trở lại vùng này trước khi xuống những mốc sâu hơn. Chúng ta sẽ canh để bán khống. Để hình dung một xu hướng giảm dài sẽ thế nào nếu nó xảy ra trong tương lai, tôi minh hoạt bằng một dự đoán của cá nhân.

Giả sử toàn bộ những tiến trình diễn biến hiện tại là một hiệu ứng tâm lý đám đông xảy ra theo một mô típ nhất định đã từng xuất hiện trong quá khứ, thì không phủ nhận khả năng nó cũng sẽ xảy ra tương tự như thế trong hiện tại và tương lai. Trong tâm lý thị trường, nó thuần chỉ là tâm lý của con người muôn đời vẫn thế, như người ta vẫn thường nói “không có gì mới dưới mặt trời” là vậy!.

KẾT LUẬN

Anh em thấy đó, dù lên hay xuống chúng ta cũng đều có kế hoạch cho mình, chúng ta cũng hiểu đằng sau những biến động giá là tâm lý gì. Dù rằng những lập luận cá nhân tôi ít nhiều cũng có phần chủ quan, nhưng tôi lại được ở thế chủ động của một trader.

5 1 vote
Article Rating
Subscribe
Notify of
guest
0 Comments
Inline Feedbacks
View all comments